چرا قیمت ها پایین نمی آید؟/ چسبندگی قیمت ها چیست؟

به گزارش راسخون؛ در باور افکار عمومی در ایران مدتها است که اینگونه تصور میشود که زمانی که قیمت کالا یا خدمات افزایش می یابد، دیگر کاهش نخواهد یافت. این باوری جا افتاده در بین افکار عمومی است و مرور تاریخ نیز حکایت از همین امر دارد که افزایش قیمت در اقتصاد ایران، کاهش بعدی در پی ندارد. اما چرا؟

شاید اگر چند سال قبل بود، مساله چسبندگی قیمت به نظر یک اصطلاح کاملا تخصصی می‌رسید، اما حالا و با شرایط فعلی بازار، چیزی است که عامه مردم می‌توانند آن را درک کنند، اما شاید از عنوان آن اطلاعی نداشته باشند. کمی قبل بود که حسین عبده تبریزی مشاور وزیر راه و شهرسازی در امور تامین مالی از چسبندگی قیمت صحبت کرده و گفته بود که عامل گرانی مسکن همین چسبندگی قیمتی است. همین صحبت نشان می‌دهد که دیگر این مساله، یک بحث تخصصی نیست.

اما چسبندگی قیمتی در ایران بیشتر به دو صورت دیده می‌شود. اولین بخش مربوط به زمانی است که قیمت‌ها بالا می‌رود و عامه مردم می‌گویند که قیمت پایین نمی‌آید. یعنی تصور اینکه وقتی قیمتی بالا می‌رود، دیگر خبری از کاهش قیمت نیست. این، بخشی از چسبندگی قیمتی است که نشان از مقاوم شدن قیمت‌ها به تغییر دارد.

بخش دیگر در شرایطی مانند شرایط فعلی اقتصاد ایران است. قیمت ارز بعد از نوسان‌های بسیار، به یک روال کاهشی رسیده، اما خبری از کاهش قیمت کالا‌ها نیست؛ کالا‌هایی که کمی قبل و با افزایش نرخ ارز، روند افزایشی به خود گرفته بودند. در هر دو حال، شناخت ویژگی‌های چسبندگی قیمتی و اطلاع از آن، می‌تواند مردم و فعالان بازار را به دیدی جامع از اقتصاد ایران هدایت کند.
 

چسبندگی قیمت ها چیست؟

 
افزایش قیمتها به شکل مداوم و عدم کاهش قیمت حتی بعد از تغییر شرایط، نمونه بارز مفهوم چسبندگی قیمتها است. مفهومی در اقتصادی که بر اساس تعریف عبارت است از: عدم تمایل قیمت کالا و خدمات برای اصلاح بعد از تغییر شرایط اقتصادی.

چسبندگی قیمت، البته مفهومی پیچیده است و تعریف ساده از آن منجر به عدم درک کامل مکانیزمی است که اقتصاد کینزی برای نشان دادن اهمیت آن تشریح میکند.

چسبندگی قیمتها مانع از حرکت راحت و بلا مانع قیمتها در بازار با تغییر شرایط اقتصادی و تغییر در عرضه و تقاضای بازار است و عمدتا نشان دهنده ناکارآمدی بازار است و همچنین این چسبندگی ممکن است چسبندگی رو به بالا (تمایل قیمت به افزایش و مقاومت در برابر کاهش) یا چسبندگی رو به پایین (تمایل به کاهش و مقاومت در برابر افزایش) باشد.

آنچه امروزه در اقتصاد ایران شاهد آن هستیم شاید بیش از همه چسبندگی رو به بالای قیمتها است و همین امر منجر به آن شده است که افکار عمومی به این باور برسند که "هرچه افزایش یافت، کاهش نمیابد". به خصوص طی سالهای اخیر همواره این امر در اقتصاد ایران بروز و ظهوری آشکار داشته است.

در علم اقتصاد چند عامل احتمالی برای بروز پدید چسبندگی ذکر شده است. از جمله خطای پولی و اطلاعات ناقص در خصوص قیمت ها. خطای پولی اساسا به معنی آن است که افراد پول ملی را اغلب با ارزش اسمی آن به جای ارزش واقعی مورد قضاوت قرار میدهند. برای مثال قدرت واقعی خرید یک پول در دید افراد جامعه پایین تر از ارزش واقعی آن پول قلمداد میشود.

بدون شک یکی از مهمترین عوامل چسبندگی رو به بالای قیمتها در اقتصاد ایران همین امر یعنی خطای پولی است. به خصوص بعد از آن که نرخ ارز در اقتصاد کشور شروع به واگرایی کرد و به یکباره به بیش از 3 برابر رسید این امر بیشتر در ذهن افراد شکل گرفت که قدرت خرید ریال به شدت سقوط کرده است.

در این میان طی سالهای اخیر افزایش میزان عرضه ریال از سوی دولت و بانک مرکزی منجر به بر هم خوردن تعادل عرضه و تقاضای پول در کشور شده است که خود منجر به شکل گیری خطای پول در ذهن افراد است.

بر همین اساس است که همواره در اقتصاد کشور قیمتها تمایل به افزایش دارند و معمولا در برابر کاهش مقاومتهای سرسختانه ای دارند، حتی در زمانی که شرایط اقتصادی به کلی تغییر کرده و عوض میشود. بی اعتمادی به ریال همواره در اقتصاد ایران مانع از آن بوده است که در کوتاه مدت قیمت ها اصلاح شده و بر اساس عرضه و تقاضای واقعی نقطه تعادلی قیمت در بازار به وجود آید.

اما در این میان یک نکته دیگر نیز وجود دارد که خود ناشی از مورد فوق است اما به شکل جداگانه ای تاثیری مستقیم بر بروز چسبندگی رو به بالا در اقتصاد ایران دارد. موردی که نظریه بازیها به خوبی بیان کننده آن است.

این نظریه معطوف به تحلیل رفتار بازیگر عقلانی است. نظریه بازیها که البته پیوندی محکم با ریاضیات و احتمالات دارد در بسیاری از رشته های علوم اجتماعی مورد استفاده قرار گرفته است و اساس آن بر این نکته است که در چه شرایطی بازیگر عقلانی اقدام عقلانی را صورت میدهد.

این نظریه همانگونه که از نام آن پیدا است، بر محور شبیه سازی شرایطی است که بازیگران در آن انتخاب و عمل میکنند. مشهور ترین این شبیه سازیها معمای زندانی است. اما از سوی دیگر معمای شکار برای توضیح شرایط اقتصادی بسیار مناسب تر است.

این معما یا بازی بر این اساس است که: زمانی که چند سگ شکاری در تعقیب یک گوزن هستند، همکاری این سگان با یکدیگر احتمال شکار گوزن را افزایش میدهد، اما هیچ گاه به 100 درصد نمیرساند. در این بین اگر یکی از این سگان خرگوشی را مشاهده کند، با یک محاسبه به این نتیجه خواهد رسید که شکار خرگوش به تنهایی احتمالش از شکار گوزن بیشتر است و بر اساس این احتمال از شکار گوزن منصرف میشود و به دنبال خرگوش میرود.

این معما در تحلیل رفتار مصرف کننده در بازار و تاثیر آن بر چسبندگی قیمت ها به خصوص در ایران بسیار کمک کننده است. در شرایطی که اعتماد به پول ملی روز به روز کاسته میشود و بر اساس تجربیات ترس از افزایش قیمتها همواره هادی رفتار مصرف کننده بوده است، هر کدام از مصرف کنندگان ایرانی با یک محاسبه سود و زیانی، در مواجهه با افزایش قیمت نه تنها از تقاضا کم نمیکنند بلکه منجر به افزایش تقاضا نیز میشوند. احتمال برخورداری از منفعت را در این اقدام بیشتر از هماهنگی با سایر مصرف کنندگان میداند.

این امر همانگونه که گفته شد ناشی از همان بحث بی اعتمادی به قدرت خرید پول و سابقه چسبندگی قیمتها است. بر همین اساس است که در اقتصاد ایران همواره شاهد چسبندگی قیمت ها رو به بالا و تداوم آن طی سالهای اخیر هستیم.
 

اقتصاد ما و چسبندگی قیمتی

 
اصولاً هر چه کشورها پیشرفته‌تر باشند و دارای بازار‌های باز و سیستم اطلاع‌رسانی قوی، چسبندگی قیمتی در آن کشورها کمتر رخ می‌دهد و هر چه بازارها ابتدایی، اطلاع‌رسانی در مورد وضعیت اقتصاد ضعیف‌تر و شکاف میان داده‌های ذهنی مردم و آنچه در عمل در اقتصاد رخ می‌دهد بیشتر باشد، چسبندگی قیمتی بیشتر خواهد بود. از این رو می‌توان بیان داشت که بازار‌های اقتصاد ایران در مقایسه با اقتصاد‌های توسعه‌یافته دارای چسبندگی قیمتی بیشتری است. در حالی که نیوکینزی‌ها با دست یازیدن به چسبندگی‌ها در پی آن هستند تا نشان دهند سیاست‌های مالی دولت می‌تواند در اقتصاد کارایی داشته باشد، چسبندگی‌هایی که در بازار‌های اقتصاد ایران وجود دارد، برعکس حکایت از آن دارد که باید در جهت تقویت بازار و شفاف کردن آن کار کرد. چسبندگی‌های بازار در اقتصاد‌های توسعه‌یافته اغلب خصلت کوتاه‌مدت دارند و در بلند‌مدت به باور اجماع اقتصاددانان، چسبندگی‌های قیمتی نمود نمی‌یابند. مثلاً کارگران در بلند‌مدت دچار توهم پولی نمی‌شوند و با فهم آنکه دستمزد اسمی آنان قدرت خرید کمتری را ایجاد می‌کند به اصلاح می‌پردازند. از این رو است که بیان می‌شود در بلند‌مدت سیاست‌های مالی دولت اثر واقعی بر اقتصاد ندارد. ذات کوتاه‌مدت چسبندگی‌ها در این اقتصادها و توسعه‌یافتگی بازارهایشان، موجب می‌شود تا اقتصاددانان این چسبندگی‌ها را به عنوان یک واقعیت بپذیرند و تاثیر آنها را بر نقش دولت و سیاست‌های مالی آن ارزیابی کنند. اما این مساله در ایران، به گونه دیگری دیده می‌شود. چسبندگی‌های قیمتی در اقتصاد ایران، به دلیل آن رخ می‌دهد که بازارها از توسعه‌یافتگی کافی برخوردار نیستند و به جای تحلیل اثر‌گذاری سیاست‌های مالی و پولی باید در جهت قوام دادن بیشتر آنها کوشید تا سیستم قیمتی بتواند بازار را از حالت عدم تعادل خارج کند. تورم انتظاری شکل‌گرفته در دوران معاصر موجب شده تا حتی اگر در مقطعی بتوان تورم را کنترل کرد، قیمت‌ها رو به پایین حالت چسبندگی داشته باشند. از همین رو سیستم قیمتی در بازار‌های ما قادر نخواهد بود تعادل‌های پایدار را ایجاد کند. این سخن بدان معنا نیست که با وجود این اصطکاک‌ها در بازار، می‌بایست از اقتصاد مبتنی بر آن دور شد و جای بیشتری برای دولت باز کرد،‌ بلکه می‌توان عنوان داشت که خود دولت بخشی از این اصطکاک‌ها در بازار است و حداقل کاری که می‌توان انجام داد، دور کردن این عوامل دولتی در به‌وجود آمدن چسبندگی‌های قیمتی است. چسبندگی‌هایی که به نظر می‌رسد بر خلاف آنچه در دیگر کشورها شاهدش هستیم، خصلت کوتاه‌‌مدت نداشته و موجب می‌شود حتی برخی بر این باور باشند که برای رسیدن به توسعه‌یافتگی نه بازاری با سیستم قیمتی ناقص و ناکارآمد که تنها دولتی می‌خواهیم با سیاست‌های کار‌آمد.
 

علل چسبندگی قیمت در اقتصاد ایران

 
محمد قلی یوسفی عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به بروز پدیده چسبندگی در اقتصاد کشور می‌گوید: عواملی که در علم اقتصاد برای ظهور پدیده چسبندگی ذکر شده عبارت است از خطای پولی و اطلاعات ناقص پیرامون قیمت ها ،بدون شک یکی از مهمترین عوامل چسبندگی روند صعودی قیمت ها در اقتصاد کشور است که به معنای خطای پولی است.

وی می افزاید  بعد از آن که نرخ ارز در کشور شروع به واگرایی کرده و در روندی قرار گرفت که افزایش چندین برابری یافت، در ذهن بسیاری از افراد قدرت خرید ریال به شدت کاهش یافت، در این میان رویکرد دولت  بانک مرکزی نیز منجر به به هم خوردن تعادل عرضه و تقاضای پول در کشور و ایجاد خطای پولی شد .

این استاد دانشگاه می‌افزاید: بی اعتمادی به واحد پول کشور در اقتصاد ایران باعث شده که در کوتاه‌مدت نتوان اصلاح قیمت‌ها را صورت داد و بر اساس عرضه و تقاضای واقعی نقطه تعادلی قیمت ها را پدید آورد. زمانی که اعتماد به ریال کاهش پیدا میکند، مصرف کننده ای که بیشتر در اقتصاد کشور تجربه های افزایش قیمت‌ها و کاهش ارزش سرمایه خود را شاهد بوده است در این شرایط نه تنها از حجم تقاضای خود نمی کاهد بلکه تلاش می‌کنند با خرید بیشتر و تقاضای کاملتر، برخورداری از منفعت و زیان کمتر را در مقایسه با سایر مصرف کنندگان  بدست آورد. در چنین شرایطی که ناشی از بی اعتمادی به قدرت پول ملی است ،چسبندگی قیمت‌ها با تداوم بیشتری ادامه پیدا خواهد کرد و مادامی که برای شکستن آن اقدامی صورت نگیرد ،مقاومت خود را حفظ خواهد کرد.
 

چسبندگی قیمت ها و سیاست گذاری پولی

 
شواهد زیادی مدل های اقتصادی وجود دارد که نشان می دهد «اثرگذاری سیاست های پولی به درجه چسبندگی قیمت ها در اقتصاد بستگی دارد و در واقع هرچه قیمت ها چسبندگی بیشتری داشته باشند، اثرگذاری سیاست های پولی در کوتاه مدت بیشتر است و مقامات پولی می توانند در دوره رکود برای تحریک اقتصاد از سیاست پولی انبساطی بهره گیری کنند.» در عین حال هرچه چسبندگی قیمت ها بیشتر باشد، سیاست کاهش تورم با کاهش شدید در تولید همراه می شود. پژوهشی که ارائه شده است، نشان می دهد چسبندگی قیمت ها در اقتصاد ایران وجود دارد، اما این چسبندگی بسیار کمتر از مقادیری است که به صورت «نرمال» مورد نیاز است. وجود چسبندگی قیمت ها موجب می شود پول در کوتاه مدت بر متغیرهای حقیقی اقتصاد تاثیر بگذارد و هر چه این چسبندگی ها بیشتر باشد؛ یعنی برای دوره طولانی تری بدون تغییر باقی بماند، اثرگذاری سیاست های پولی بیشتر شود.

ورود مجلس و دولت چقدر می‌تواند در شکستن قیمت‌ها موثر باشد؟

 
محمد قلی یوسفی عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی می گوید: در چنین شرایطی که ناشی از بی اعتمادی به قدرت پول ملی است ،چسبندگی قیمت‌ها با تداوم بیشتری ادامه پیدا خواهد کرد و مادامی که برای شکستن آن اقدامی صورت نگیرد ،مقاومت خود را حفظ خواهد کرد.

 وی در پاسخ به این سوال که ورود مجلس و دولت چقدر می‌تواند در شکستن قیمت‌ها موثر باشد تصریح می‌کند: دولت با داشتن سازمان حمایت از مصرف کننده و تولید کننده و همچنین تعزیرات و فشاری که می تواند بر بخش خصوصی و اتاق اصناف وارد کند ابزارهای لازم را در اختیار داشته و می تواند باعرضه بیشتر از تقاضای کالاها ،با دامپینگ داخلی قیمت موجبات شکستن قیمت‌ها  را فراهم کند.

 استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی  همچنین تاکید کرد: در این میان تلاش مجلس نیز برای وارد شدن به حوزه اجرا می‌تواند به وادار کردن دولت برای واکنش صحیح و اتخاذ و رفتار های درست اقتصادی کمک کننده باشد، هرچند به تأمین مالی کارت های اعتباری نیز به آسانی میسر نیست، اما ورود مجلس می‌تواند اثر روانی خود را بر بازار گذاشته و از مقاومت  و چسبندگی قیمت ها بکاهد.

گرانی با توجه به رکود اقتصادی می تواند معیشت مردم را با چالش جدی روبرو کند و در عمل نارضایتی اجتماعی را افزایش دهد ، واقعیت آن است که بنا به تاکیدات مقام معظم رهبری ایران در یک جنگ اقتصادی تمام عیار است و باید در این عرصه همه نهادها به میدان بیایند ، مجلس نیز به عنوان بخشی از  بدنه ملت دغدغه کاهش فشار اقتصادی بر مردم را دارد و به نظر می رسد ورود فعال مجلس می تواند تمرکز دولت را برای اتخاذ رفتارهای اقتصادی صحیح افزایش دهد.
 

توئیت های کاربران در مورد چسبندگی قیمت

     


منبع:
1. رویداد 24/ «چسبندگی قیمتی» را بشناسید
2. بورس نیوز/ چسبندگی قیمت و نظریه بازیها در اقتصاد ایران
3. خانه ملت/ چسبندگی قیمتی و گرانی چگونه از بازار ایران خواهد رفت؟
4. تجارت فردا/ چسبندگی قیمتی بازارهای ایران
5. دنیای اقتصاد/ سیاست انبساطی پولی اثرگذاری خود را از دست داده است؟/ پدیده غیرمنتظره در اقتصاد ایران
6. توییتر
** درج توییت های کاربران توییتر نشان از تایید یا رد آنها نیست و صرفا برای آگاهی مخاطبین درج می شود.